Obecnie coraz częściej dyskutuje się nad istotą tożsamości europejskiej. Z jednej strony jest ona poruszana przy temacie zagrożeń dla tejże tożsamości, a z drugiej strony stawiane są pytania czym ona w ogóle jest i jak powinniśmy ją definiować. Znalezienie odpowiedzi nie jest łatwe, a problemy definicyjne rodzą się już na samym początku. Po pierwsze należy rozpocząć od odpowiedzi na pytanie czym jest tożsamość, a zaraz po tym zdefiniować kolejne kluczowe pojęcie, czyli europejskość.
Mówiąc o tożsamości należy zaznaczyć, iż istnieje jej wiele rodzajów m.in. indywidualna, a w przypadku zbiorowości wymienia się tożsamość religijną, etniczną, regionalną, a także kulturowo-cywilizacyjną. Nie sposób zdefiniować wszystkich wymienionych rodzajów, natomiast na pierwszy plan przy omawianym temacie wysuwa się tożsamość kulturowo-cywilizacyjna, do której oprócz europejskiej można zaliczyć również arabską, wschodnioazjatycką, latynoamerykańską itd.
Tożsamość kulturowo-cywilizacyjna, ale także inne rodzaje tożsamości zbiorowej będą odnosić się do świadomości wspólnych cech jej członków, czyli poczucia jedności. Aby potwierdzić tożsamość kogoś, w celu sprawdzenia z jakiego kraju pochodzi, jakie posiada dane personalne, wystarczy sprawdzić jego dowód osobisty lub paszport, jeśli go posiada. W przypadku tożsamości kulturowo-cywilizacyjnej jest to dużo bardziej skomplikowany proces. Trudno jednoznacznie określić, czy ktoś się utożsamia z danym kręgiem kulturowym ze względu na to, że obserwujemy zjawisko zacierania się granic pomiędzy kulturami, co spowodowane jest m.in. globalizacją czy też ruchami migracyjnymi, które w ostatnim czasie coraz bardziej się nasilają. W związku z tym pojawiają się wątpliwości, czy na przykład osoba emigrująca do Europy, która większość swojego życia spędzi na tymże kontynencie po jakimś czasie może użyć stwierdzenia, iż od jakiegoś momentu utożsamia się z europejskością, czy jest to zarezerwowane jedynie dla rdzennych mieszkańców tego kontynentu, natomiast rodzi to kolejne pytania, czy osoba urodzona na obszarze Europy automatycznie staje się związana z tożsamością europejską? Pojawiające się pytania świadczą o złożoności pojęcia tożsamości kulturowo-cywilizacyjnej. Aby spróbować na nie odpowiedzieć, należy przejść do drugiego członu omawianego pojęcia, czyli europejskości. Jak zostało wcześniej wspomniane tożsamość zbiorowa, do której także zalicza się tożsamość europejska, zrzesza jednostki, które czują jedność z innymi ze względu na świadomość wspólnych cech.
Jakie cechy, wartości budują tożsamość europejską?
Na początku należałoby określić obszar, do którego wskazane byłoby odnoszenie się przy definiowaniu europejskiej tożsamości, co mogłoby wydawać się proste, a odpowiedzią powinna być Europa. Natomiast granice Europy są nieprecyzyjne i niejasne. W sensie geograficznym Europa jest częścią kontynentu Euroazjatyckiego. W przypadku granicy na zachodzie, północy i południu nie ma wątpliwości, natomiast problem pojawia się przy określeniu granicy wschodniej, która jest jedynie umowna. Jak zdefiniować tożsamość europejską, skoro nawet brak jasności przy granicach starego kontynentu? Jednakże zostawiając kwestie geograficzne na drugim planie, spróbuję skupić się na poszukiwaniu źródeł tożsamości europejskiej w innych wymiarach, które mogą z jednej strony pomóc w odpowiedzi na pytanie dotyczące definiowania tożsamości europejskiej, a z drugiej strony skomplikować jeszcze bardziej próbę znalezienia tejże odpowiedzi. Czy elementem wspólnym składającym się na tożsamość europejską powinna być historia, a może wręcz przeciwnie powinno się do niej nie odwoływać. Z jednej strony stary kontynent to miejsce, na którym rozwijały się największe cywilizacje, co świadczy o wyjątkowości Europy, natomiast z drugiej strony musi ona zmagać się z historią, na którą składały się kolonializm, handel niewolnikami, imperializm, nacjonalizm, a także reżimy totalitarne. Jednak skupienie się jedynie na mrocznej stronie europejskiej historii byłoby niesprawiedliwe. Dzięki dziedzictwu greckiej filozofii oraz myśli politycznej Europa stała się podstawą rozwoju nauki oraz techniki. Filozofia rzymska podarowała Europie podstawy form republikańskich. Chrześcijaństwo, które stało się symbolem europejskości zintegrowało społeczność europejską, która posiadała wspólną wiarę, obrzędy i obyczaje. Wymienione przykłady oznaczają, iż istnieją wspólne cechy, które możemy przypisać europejskiej tożsamości tj. grecko-rzymski antyk czy też chrześcijańskie tradycje. Należy pamiętać, iż pomimo wspólnych wartości istnieje wiele różnic w Europie.
Podkreśla to motto Unii Europejskiej, które brzmi In varietate concordia, co oznacza zjednoczona w różnorodności. Skoro nawet jedna z najważniejszych organizacji na kontynencie europejskim zaznacza, iż jest to obszar zróżnicowany, czy można mówić o tożsamości europejskiej oraz jak powinno się interpretować przywołaną dewizę? Europa kojarzy się nam z miejscem narodzin uniwersalnych wartości. Mimo iż każde państwo posiada własną kulturę, to należy stwierdzić, że są one oparte na wspólnych wartościach, takich jak: prawa człowieka, demokracja czy też państwo prawa. Dlatego poszukując odpowiedzi na pytanie jak definiować tożsamość europejską, można podążać za mottem Unii Europejskiej, które podkreśla, iż celem jest obrona wspólnych wartości, na które składają się wolność, pokój, czy solidarność. Tożsamość europejska będzie opierać się na poszanowaniu tychże wartości, które łączą państwa europejskie, a ich obywatele mogą głośno wypowiadać, iż czują się Europejczykiem, czy też Europejką. Bycie Europejczykiem wiąże się z przestrzeganiem zbioru zachowań międzyludzkich związanych z honorem, zasadami, czy też prawością.
Czy utożsamianie się z europejskością narusza naszą tożsamość narodową?
Europa jest bogata właśnie dzięki swojej różnorodności, na którą składają się kultury, tradycje państw europejskich. Warto zaznaczyć, iż na tożsamość narodową składają się również tożsamości lokalne. Będąc Polakiem, możemy również powiedzieć, iż czujemy się Ślązakiem, co w żadnym wypadku ze sobą nie koliduje, dlatego też utożsamianie się z europejskością jest kolejnym etapem prowadzącym do integracji ludzi, którzy chcą tworzyć świat oparty na przywołanych wcześniej wartościach. Trzeba mieć świadomość, iż rozwój i bezpieczeństwo Polski i innych państw europejskich związane jest z sytuacją całego kontynentu, dlatego podejmowanie wspólnych działań sprzyja mieszkańcom Europy i sprawia, iż tożsamość europejska się umacnia. Należy jednak unikać dwóch skrajności - z jednej strony przybierać postawę kosmopolityzmu, co sprawia, że nie ma się niczego do zaoferowania Europie, a z drugiej strony nie można izolować się od budowy Europy.
Podsumowując rozważania na temat sposobu definiowania tożsamości europejskiej należy wysunąć wniosek, iż jest to temat bardzo rozległy i nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Można się kłócić czy powinno się w ogóle mówić o takiej tożsamości, czy nie jest to zagrożenie dla tożsamości narodowej. Dzisiaj dumnie możemy twierdzić, iż pomimo, że jesteśmy Polakami, to również Europejczykami, którzy poprzez kierowanie się przywołanymi wartościami budują Europę, przyczyniając się do jej rozwoju i zapisując się na europejskich kartach historii.